BỐI CẢNH PHIM TÀI LIỆU “ĐOẠN TRƯỜNG VINH HOA” * BACKGROUND OF THE DIRECT DOCUMENTARY "THE GLORIOUS PAIN"
Khoảng 10 năm gần đây đất diễn cho cải lương tuồng cổ bị thu hẹp liên tục tại các sân khấu giải trí, vì vậy mà sân khấu đình làng (hay đình thần) trở thành “đất thánh” của loại hình này.
Ekip thực hiện bộ phim tài liệu Đoạn trường Vinh hoa cũng tình cờ biết tới hình thức diễn xướng này qua một số bức ảnh đăng trên báo Tuổi trẻ về một gánh tuồng cổ trong dịp lễ Kỳ Yên tại một đình thần Nam bộ. Nét văn hoá có phần “xa lạ” so với những người sống ở miền Bắc là một trong những xuất phát điểm khơi gợi sự tò mò, muốn được khám phá của ê-kip thực hiện bộ phim. Và chúng tôi đã bắt đầu hành trình của mình từ những thông tin, cảm nhận đầu tiên như thế…
Kỳ yên (cầu an, cầu mưa thuận gió hòa, tế thành hoàng)
Kỳ Yên là dịp lễ lớn nhất trong năm của đình thần ở Nam bộ. Từ rằm tháng Giêng đến hết tháng 2 Âm lịch, nhiều đình ở Nam bộ nói chung và ở TP.HCM nói riêng, tổ chức lễ Kỳ yên. Đây là dịp dân mộ điệu hát bội (hát bộ, tuồng) – sau này thêm cải lương tuồng cổ – có dịp thưởng thức lại những tác phẩm mẫu mực.
Diễn hát bội (và cải lương tuồng cổ) gọi chung là hát chầu đã trở thành một nghi lễ không thể thiếu tại mỗi kỳ đáo lệ lễ Kỳ yên. Bởi hát chầu có chức năng chính là nghi thức cúng thành hoàng, sau mới giúp vui cho dân làng. Tùy khả năng tài chính của mỗi đình, việc hát chầu sẽ diễn ra hàng năm, hoặc chậm nhất là 3 năm một lần. Khi hát chầu thì những người nghệ sĩ phải diễn với tâm thế cung kính, trang trọng, vì hát phục vụ lễ nghi thờ cúng thành hoàng, không thể cẩu thả, qua loa được. Khi diễn tại các tụ điểm, nghệ sĩ có thể biến báo này kia, nhưng khi hát chầu thì phải tôn trọng bài bản, vì có tổ nghề chứng giám.
TỔ NGHỀ
Tổ nghề hay Ông Tổ luôn được những nghệ sĩ trong đoàn hát nhắc tới với một thái độ thành kính, linh thiêng.
Ngày trước, khi các đoàn còn di chuyển chủ yếu bằng ghe xuồng giữa các điểm biểu diễn, ghe đi từ xa bên kia sông, bên này sông – trên đình đã phải trống giong cờ mở. Lúc ấy, các ông trưởng đình, mọi người trong bang hội đình đã sẵn sàng chỉnh tề áo the khăn đống để chuẩn bị nghi lễ đón Ông Tổ lên đình phục vụ cho hội hát.
Theo lời các ông bà ngày xưa kể lại thì Ông Tổ cũng rất mê hát. Tương truyền rằng, Ông Tổ đã đi theo gánh hát, coi hát và rồi chết ở trong gánh hát. Ông mê hát tới nỗi khi mấy đám ma đi ngang qua gánh hát thì mọi người phải đốt nhang, khấn bái để giữ ông lại, nếu không ông tổ nghe tiếng kèn trống vui tai thì ông sẽ đi theo đám ma kia mất. Chẳng vậy mà thắp hương bàn thờ tổ trước khi hát đã trở thành một nghi lễ không thể hiếu để người nghệ sĩ cầu xin đêm diễn sẽ xôm tụ, Ông Tổ sẽ độ cho người nghệ sĩ nhập vai, không quên tuồng tích.
Nhưng không phải ai cũng được vén màn ông, chỉ cỡ những người lớn trên 50, 60 tuổi, có vai trò quan trọng trong đoàn mới được làm việc này. Những nghệ sĩ nhỏ tuổi hơn theo tín ngưỡng có thể bị coi là mình dơ, không sạch sẽ, sẽ không được cho lại gần bàn thờ Ông Tổ.
Trong hành trình mà Ekip thực hiện bộ phim tài liệu Đoạn trường vinh hoa thì ông tổ cũng trở thành một nhân vật quan trọng đồng hành cùng ê-kip. Chúng tôi xin phép ông trong mỗi lần trở lại, trước mỗi khi bấm máy và chào từ biệt ông khi sân khấu xuống đèn…
Bộ phim tài liệu “Đoạn trường vinh hoa” được chúng tôi xây dựng theo tinh thần hướng tới phong cách tài liệu điện ảnh trực tiếp, là hành trình theo chân một gánh Cải lương Tuồng cổ hiếm hoi còn sót lại rong ruổi qua những đình làng, cổ miếu ở các tỉnh miền Tây. Những ông hoàng bà chúa trên sân khấu nhưng cũng là những người lao động chân lấm tay bùn, chật vật với đời sống mưu sinh khi bức màn sân khấu hạ xuống...
In the last 10 years , the performance space for ancient Cai Luong and Tuong (traditional Vietnamese art forms) has increasingly become narrowed , thus , the village communal house has become the “holy land” for the arts.
The crew who made the documentary film The Glory and Pain came to know of this form of performance arts through a series of photos published in Tuoi Tre newspaper featuring an ancient Tuong troupe who perfomed l at a Southern communal house during Ky Yen Festival. The cultural and artistic features of Tuong, then appeared somewhat “foreign” to those living in the North, sparked our curiosity and interest, prompting our southbound journey. With the photos as our first clues, we started the journey.
Ky Yen (means pray for peace, pray for good weather, and bless the royal city)
Ky Yen is the biggest festival in the year which take places at the communal houses in the Southern provinces. From the full moon of January to the end of the second lunar month, many communal houses in the South in general, and in Ho Chi Minh City in particular, hold the Ky Yen ceremony. This is also the occasion when the people (audience or artists?) of hát bội (a traditional Vietnamese art form) – later with ancient reformed opera (tuồng cổ) – have the opportunity to re-enjoy the exemplary works.
The performance arts “Hát bội” and “Tuổng cổ”, collectively known as hát chầu, are essential parts of ceremony at every special Ky Yen ceremony. Hát chầu is perfomed as part of the ritual of worshiping the king and as a form of entertainment for the villagers. Depending on the financial ability of each communal house, hát chầu will take place every year, or at least once every 3 years. When performing hát chầu, the artists must act with respectful and solemn attitude, because one who sings for the royal worship ceremonycan not be negligent, through loudspeaker. While other forms of performances at informal venues can involve improvisations, hát chầu performance mustrespect the traditional form, because there is a profession God witnessing.
THE PROCESSION GOD
The profession God or ancestor is highly regarded by the artists in the troupe with respectful and holy attitude.
In the past, when canoes was the primary methods for commuting between the performance sites, when the boats were still from far across the river bank, the communal house on the arriving side of the river had to perform a welcoming practice using drum and open flags. At this point the patriarchs and everyone in the clan were ready to get dressed and prepare for the ceremony to welcome the ancestors to the communal house for the singing festival.
According to the grandparents, the ancestors also loved singing. Legend has it that the ancestor went with the troupe to sing, watched, and then died in the singing group. He loved singing so much that when the funerals passed by the troupe, everyone had to light an incense and pray for him to stay, otherwise the ancestor heard the sound of the funeral, he would leave the troupe. Therefore, burning incense to the ancestor’s altar before singing has become an indescribable ritual for the artist, as they pray to the ancestors that the show will be successful, and that the ancestor will give blessings so that the artists can play the role and not forget their lines during performance.
However, not everyone in the troupe is allowed to pray for him; this honorable task is reserved only to the senior artists, who are often 50 or older and , who play an important role in the troupe. Younger artists, who are yet to achieve proper status and recognition , will not be allowed to come near the altar of their ancestors.
Throughout our crew’s journey the ancestor was also an important figure accompanying the crew. We ask for his permission everytime when we arrived, before every shooting and say goodbye to him when the stage lights are down.
"The Glorious Pain" is a documentary film in which we follow the journey of a small classical Vietnamese opera (Tuồng) troup and one of the very few left, as they travel and perform through the Western Vietnam countryside. The Royal characters, behind the closed curtains are commoners and peasants who struggle to make ends meet…
